Πέτρες Αιγίνης και άλλες θάλασσες
στο ατελιέ του Νίκου Νικολάου
Εγκαίνια:
Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου 2025 13:00-16:00
Διάρκεια: 13 Σεπτεμβρίου – 26 Οκτωβρίου 2025
Ομαδική
Έκθεση στην Αίγινα
Εγκαίνια:
Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου 2025 13:00-16:00
Διάρκεια:
13 Σεπτεμβρίου – 26 Οκτωβρίου 2025
Η
Ίρις Κρητικού επιμελείται την έκθεση «Πέτρες Αιγίνης και άλλες
θάλασσες στο ατελιέ του Νίκου Νικολάου» που πραγματοποιείται από το
NikolaouResidence και την γκαλερί Ζουμπουλάκη στην Αίγινα,
και τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Αίγινας και του 16ου FistikiFest.
Η έκθεση παρουσιάζεται στους χώρους του σπιτιού του Νίκου Νικολάου (1909 –
1986).
Συμμετέχοντες
καλλιτέχνες:
Ηώ
Αγγελή, Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Έλενα Βότση, Κατερίνα Γιάννακα, Βένια
Δημητρακοπούλου, Ανδρέας Θεοδώρου, Νίκος Καλαφάτης, Μαριγώ Κάσση, Αγγελική
Κλαυδιανού, Σπύρος Κόικας, Νεκτάριος Κοντοβράκης, Γιώργος Κόρδης, Τάσος
Λιακόπουλος, Παναγιώτης Μαρίνης, Παναγιώτης Μπελντέκος, Ελένη Μυλωνά, Ανδρέας
Νικολάου, Βασίλης Νικολάου, Χρίστος Παπαδάκης, Iris Papamarkou, Βαγγέλης
Πολύζος, Βαγγέλης Ρήνας, Γιώργος Σκλάβαινας, Νίκος Σκλαβενίτης, Βάσω Τρίγκα,
Θεοδώρα Χωραφά, Γιάννης Ψυχοπαίδης.
«Η
ωμή φύση της πέτρας, η συγκλονιστική δύναμή της που δεν της στερεί τίποτε από
την ευαισθησία της, η γόνιμη εφευρετικότητα της φόρμας και η δυνατότητά της για
μια πλήρη τρισδιάστατη απόδοση» αποτελεί σταθερά την αφετηρία της ποίησης,
γράφει ο HenryMoore που ξεκίνησε να μαζεύει πέτρες στα τριάντα του χρόνια το
1929, γοητευμένος από την επίδραση της φύσης στην ωμή ύλη τους, ενώ κατά τη
διάρκεια της ζωής του εργάστηκε με περισσότερα από σαράντα διαφορετικά είδη
λίθων, πειραματιζόμενος με τεχνικές, υλικά και αισθητικές λύσεις και
μετατρέποντας σταδιακά τη συλλογή τους σε ιεροτελεστία, και σε μια συνεχώς
ανανεούμενη σχέση με τη φόρμα. «…μερικές φορές για διαδοχικά χρόνια βρέθηκα
στην ίδια ακτή –αλλά κάθε χρόνο ένα νέο σχήμα βότσαλου αιχμαλώτιζε το βλέμμα
μου, σχήμα που την περασμένη χρονιά, αν και ήταν σε αφθονία εκεί, δεν είχα καν
προσέξει…», γράφει ο ίδιος, περιγράφοντας τη διαδικασία της αναζήτησης και
συγκομιδής των λίθων που προσέλκυαν την προσοχή του.
«Ο
περίπατος λοιπόν στην ακροθαλασσιά στάθηκε για µένα µια αποκάλυψη, παρατηρώντας
τα σχήµατα που είχαν πάρει οι πέτρες µε τον καιρό. Έτσι τις ώρες του µπάνιου
γινόταν και η συγκοµιδή. Οργώναµε µε τη Σούλη από το πρωί τα ακρογιάλια
φορώντας τα µπανιερά µας και φορτωνόµασταν τις πέτρες σε τσάντες απ’ τους ώµους
µας. Το βράδυ, µε µιαλαµπίτσα συντροφιά, γινόταν η µεταµόρφωση....»*, διηγείται
στην αυτοβιογραφία του ο Χρήστος Καπράλος. Έτσι ακριβώς τον θυμάμαι ως παιδί να
οργώνει τη μικρή παραλία κάτω από το σπίτι του στα Πλακάκια της Αίγινας,
αναζητώντας το πρέπον της κάθε φοράς, ανάμεσα στα εκατομμύρια βότσαλα που εμείς
προσπερνούσαμε.
Γοητευμένος
από την Αίγινα και το διαπεραστικό της φως, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο
Υδραίος Νίκος Νικολάου ακολουθώντας στο νησί τον συμφοιτητή και επιστήθιο φίλο
του Χρήστο Καπράλο, αλλά επίσης τον Τάκη Καλμούχο, τον Νίκο Καζαντζάκη και
τόσους ακόμη ανθρώπους του πνεύματος που είχαν προηγηθεί, αγόρασε με τη σειρά
του μια έκταση 2,5 στρεμμάτων στα Πλακάκια. Από το 1964 εγκαταστάθηκε μόνιμα
στο νησί, μεταφέροντας εκεί και το εργαστήριό του που έμελλε να γίνει τόπος
συνάντησης όλων. Λίγα χρόνια μετά, ο αδελφικός του φίλος Γιάννης Μόραλης,
ακολούθησε κι εκείνος. Στο σπίτι αυτό του Νίκου και της Αγγέλας «το ανοιχτό
σπίτι όλες τις ώρες», ενός ανθρώπου για τον οποίο «δεν ήξερες πού άρχιζε η
Τέχνη του, η ζωγραφική του και πού τελείωνε η Τέχνη της ζωής», όπως γράφει ο
Γιάννης Νεγρεπόντης και όπως και η ίδια το ανακαλώ με τις ατελείωτες βεγγέρες
του, ανάμεσα στις ελαιογραφίες, τις νωπογραφίες και τα γλυπτά και τις λίθινες
ενθέσεις, βρήκαν επίσης λίγα χρόνια αργότερα θέση περίβλεπτη οι ζωγραφισμένες
πέτρες. Πέτρες που ο Νικολάου μάζευε προσεκτικά από την Αίγινα, την Επίδαυρο
και αλλού, πέτρες που έγιναν πρόσωπα με μάτια τεράστια σαν φαγιούμ, πέτρες που
έγιναν γυναικεία κορμιά κι ερωτικά συμπλέγματα του θέρους. «Πηγαίνοντας μαζί
μας και με τα άλλα του ανίψια απέναντι, στην Επίδαυρο», αφηγούνται η Δάφνη και
ο Θοδωρής Ζουμπουλάκης «ο Νικολάου στεκόταν στον ήλιο και κοιτούσε τις πέτρες,
τις σήκωνε, τις εξέταζε, τις ακουμπούσε πάλι κάτω απαλά, σε μια διαδικασία που
κρατούσε για ώρες, αφήνοντας εμάς εξαντλημένους και διαλέγοντας εντέλει μία-μία
μερικές από τις εκατοντάδες που είχε μελετήσει. Επέστρεφε και τις ζωγράφιζε».
Παρόμοιες ιστορίες συγκομιδής, μου αφηγήθηκε με τη σειρά της και η Αγγελική
Κλαυδιανού, μνήμες από τις θαλασσινές εκδρομές με το δικό τους σκαρί και τον
Νικολάου να ψάχνει προορισμούς συγκομιδής ιδανικούς εν πλω. «Αυτό το σχέδιο
μόνο περιμένανε», έλεγε ο Νικολάου σε ένα αφιέρωμα στην τέχνη του στην εκπομπή
«Μονόγραμμα» για τις πέτρες που ζωγράφιζε. «Τις δυναμώνει, τις ξεσκεπάζει. Αυτό
το αισθάνομαι».
Οι
πέτρες που αρχικά είχαν ζωγραφιστεί στο διάστημα 1967-1972, παρουσιάστηκαν ως
το κύριο σώμα μιας ατομικής έκθεσης του Νικολάου με τίτλο «Θέαινες» στη Γκαλερί
Ζουμπουλάκη, στις 16 Νοεμβρίου 1972. Για τις πέτρες αυτές που «µας παν πολύ
µακριά µέσα στις θάλασσες του µύθου … (καθώς) µόνο στο αντίκρισµα των Θεαινών
του Νικολάου νιώθεις να έρχεται σε συνάντησή σου ο ήχος της θάλασσας που ξυπνά
και συνεγείρει – όπως ο ήλιος τα χαράµατα πάνω από τ' ανάγλυφα των νησιών…»,
έγραψε τότε ο Οδυσσέας Ελύτης μια σπουδαία εισαγωγή στον κατάλογο της έκθεσης.
Κείμενο ανεξίτηλο σαν τον πυρήνα της πέτρας κι αυτό, που θα συμπεριελάμβανε ως
επίμετρο δυο χρόνια αργότερα στα «Ανοιχτά Χαρτιά» του.
«Οι
πέτρες του Νικολάου που σε κοιτούν κατάματα, οι πέτρες που η μνήμη της
συγκομιδής και της φιλοτέχνησής τους ακουμπά εκείνη του Moore και του Καπράλου,
αλλά και άλλων, όπως εκείνη του Καλμούχου που παρουσίασε τις γλυπτικές
συναρμογές με τα «Αιγινήτικα Βότσαλα» του το 1954 στη Γκαλερί «Νέες
Μορφές» στην Αθήνα, ή εκείνη του Γιάννη Δημητράκη με τις πέτρες της Κρήτης, ή
την πολύτιμη εκείνη του Ρίτσου και της Κατράκη, που
συντελέστηκε ως τρόπος πνευματικής διάσωσης σε ακρογιαλιές εξορίας, γίνονται
τώρα η αφορμή για έναν νέο διάλογο με ζωγράφους και γλύπτες που τις αναζητούν
με το ίδιο πάθος και τις χρησιμοποιούν κι εκείνοι διαχρονικά στο έργο τους.
Διασώζοντας, λαξεύοντας, ενθέτοντας, μεταμορφώνοντας και ζωγραφίζοντάς τις.
Δημιουργώντας με αυτές οργανικές νέες φόρμες, εγκαταστάσεις και γλυπτά σώματα
με αιχμές, εσοχές και εγκοπές, εγχάρακτα περιδέραια, ζωγραφισμένες φιγούρες με
καμπύλες και συνευρέσεις και ιστορίες συντετμημένες με ελεύθερα σημεία φυγής.
Κάθε πέτρα που παρουσιάζεται εδώ, στο ατελιέ του Νικολάου, συναντώντας τις
δικές του πέτρες, έχει κι αυτή τη δική της ιστορία. Έχοντας κάποτε περισυλλεγεί
στην Αίγινα, την Επίδαυρο, την Ύδρα, την Αττική, την Εύβοια, τη Μυτιλήνη, τη
Μάνη, τις Κυκλάδες, την Κρήτη, την Κύπρο και αλλού, κάθε πέτρα των 27
συμμετεχόντων καλλιτεχνών, έχει τραπεί σε νέο παλλόμενο οργανικό σώμα».
Πέτρες
της Αίγινας και πέτρες από άλλες θάλασσες, πυκνώσεις χρόνου και ιδιοφυείς
προσλήψεις του όγκου, της φόρμας, της χροιάς και της ελάχιστης ιχνογραφίας ή
της τρισδιάστατης δυνατότητας, κορμοί κυκλαδικοί, κεφάλια αρχέγονα, αγιογραφίες
λιτές και ευρήματα παράδοξα συναντιούνται τώρα στο ατελιέ του Νικολάου για να
συνομιλήσουν με τους δικούς του μύθους, με τις δικές του πέτρες, με τις δικές
του θάλασσες», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Διοργάνωση:
NikolaouResidence& Γκαλερί Ζουμπουλάκη
Υπό
την Αιγίδα: Δήμος Αίγινας & 16ο FistikiFest
Επιμέλεια:
Ίρις Κρητικού
Την
Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου στις 12:00 θα πραγματοποιηθεί ξενάγηση από την
επιμελήτρια της έκθεσης και εργαστήριο πέτρας για μικρούς και μεγάλους από τον
συμμετέχοντα καλλιτέχνη Παναγιώτη Μαρίνη. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη.
Νέες
ξεναγήσεις και εργαστήρια θα ανακοινωθούν στο πλαίσιο λειτουργίας της
έκθεσης.
Ο
ζωγράφος Νίκος Νικολάου εγκαταστάθηκε το 1964 στην Αίγινα με τη σύζυγό του
Αγγέλα Νικολάου και το σπίτι τους έγινε τακτικός τόπος συνάντησης φιλότεχνων
και διανοούμενων. Το 2019 ξεκίνησε η ανακαίνιση του σπιτιού και του
περιβάλλοντος χώρου και δημιουργήθηκαν πέντε ξενώνες.
Η
ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε με σεβασμό στην ιστορία του ζωγράφου και της
συζύγου του Αγγέλας, διατηρώντας το πάντα ζεστό κλίμα φιλοξενίας για το οποίο
φημίζονταν. Ξεκινώντας από το μπροστινό δωμάτιο του σπιτιού –πρώτο ατελιέ του
ζωγράφου, που αργότερα χρησιμοποιούσε ως καθιστικό- και με οδηγό το φωτογραφικό
αρχείο και τα προσωπικά βιώματα της οικογένειας, έγινε προσπάθεια να
τοποθετηθούν στην αρχική τους θέση τα έργα και τα αντικείμενα που υπήρχαν στον
χώρο, ανασυστήνοντας την ατμόσφαιρα στην οποία έζησε ο Νικολάου. Η συλλογή των
έργων ανήκει στην οικογένεια της Αγγέλας Νικολάου, στον Θοδωρή, την Χριστίνα,
την Δάφνη και τον Φίλιππο Ζουμπουλάκη.Την ανακαίνιση επιμελήθηκε το
Αρχιτεκτονικό γραφείο του Θοδωρή Ζουμπουλάκη. (https://www.zoumboulakisarchitects.gr).
Για
πληροφορίες επίσκεψης μπορείτε να δείτε το παρακάτω link.
https://nikolaouresidence.gr/our-story/
Διάρκεια
έκθεσης: 13 Σεπτεμβρίου – 26 Οκτωβρίου 2025
NikolaouResidence:
Νίκου Καζαντζάκη 39, Αίγινα 18010