Εικόνες της Γέννησης του Χριστού στην Αίγινα.

Φωτογραφίες: Καλλιρρόη Μπέση.

Μοναδικές εικόνες  της Γέννησης  του Χριστού συναντάμε  στην Αίγινα, είτε ως απομεινάρια παλαιών  τοιχογραφιών είτε ως  φορητές εικόνες που έχουν διασωθεί σε ναούς και ξωκλήσια. Ίχνη από το πέρασμα και την εργασία επώνυμων ή ανώνυμων  αγιογράφων  που η πίστη  τους κατηύθυνε τον χρωστήρα  τους.

1.      Στην Παλαιά Χώρα

  Στην Εκκλησία  της Μεταμόρφωσης  του Σωτήρα Χριστού, πάνω από το Άγιο Βήμα σώζεται ένα μεγάλο σύνολο αγιογραφιών  που αναπαριστά τις μεγάλες  Δεσποτικές εορτές. Ανάμεσα σε αυτές  και η εικόνα  της Γέννησης. Η  εικόνα  ακολουθεί πιστά  τη Βυζαντινή απεικόνιση του γεγονότος με το  Άγιο Σπήλαιο να κυριαρχεί στο κέντρο της εικόνας.  Η Παναγία εικονίζεται  στη δεξιά πλευρά της εικόνας αντί στην αριστερή πλευρά  ως συνήθως, και αριστερά αγιογραφείται  και η φάτνη με το Θείο Βρέφος. Το ίδιο γίνεται και με τον Δίκαιο Ιωσήφ που αγιογραφείται στα δεξιά και όχι στην αριστερά πλευρά. Στο πάνω μέρος  της εικόνας απεικονίζονται οι Άγγελοι που ψάλλουν, ακριβώς από κάτω οι τρεις έφιπποι μάγοι, ο αστέρας  στο κέντρο  της εικόνας και η είδηση  της Γέννησης να μεταφέρεται με άγγελο  σε έναν βοσκό ενώ πλήθος προβάτων βόσκει αμέριμνα. Την εικόνα συμπληρώνουν επίσης οι δύο γυναίκες  που ετοιμάζουν το Βρέφος  για  το λουτρό του. 

Ο αγιογράφος αξιοποιεί στο έπακρον κάθε διαθέσιμη σπιθαμή για να αποτυπώσει όσο το δυνατόν γίνεται περισσότερα πρόσωπα  και ενότητες από τον αγιογραφικό κύκλο  της Γέννησης. Χρησιμοποιεί απαλά, φωτεινά, γήινα χρώματα που έρχονται σε φανερή αντίθεση με το μαύρο τους σπηλαίου και του βάθους πίσω από το βράχο του σπηλαίου.

2.      Στην Παχεία Ράχη

Η τοιχογραφία πάνω από τη βορινή είσοδο  του Ιερού Ναού του Αγίου Διονυσίου στην Παχεία Ράχη αποσπά  την προσοχή μας με την απλότητα, την γενναιοδωρία  των χρωμάτων αλλά και τη βαθιά θρησκευτικότητα  του αγιογράφου της.

Έχοντας  στη διάθεση του μια μεγάλη επιφάνεια  τοίχου ιστορεί το γεγονός  υποδειγματικά αποφεύγοντας καθετί  το περιττό. Μια απλή εικόνα που εστιάζει  στη γέννηση και μόνο σε αυτήν.

Με  χαρακτηριστικά  λαϊκής ζωγραφικής, ο αγιογράφος τοποθετεί το θέμα του ακριβώς πάνω από την καμάρα  της πόρτας. Απεικονίζει  τα δύο πρόσωπα  την Παναγία και τον Ιωσήφ γονατιστούς σε ένδειξη σεβασμού και το Θείο Βρέφος στο κέντρο έχοντας πάνω από τη φάτνη τον αστέρα. Οι βοσκοί προσκυνούν ταπεινά ενώ στο βάθος διακρίνονται οι τρεις μάγοι  να έρχονται έφιπποι. Η φύση γύρω από το σπήλαιο με φτωχή βλάστηση και πολλά  πρόβατα που βόσκουν αμέριμνα. Ένας έναστρος εκτυφλωτικά λαμπερός ουρανός  φωτίζει το γεγονός  και δηλώνει τη συμμετοχή  όλης  της κτίσης στη  Γέννηση  του Σωτήρα.

Είναι  τέτοια η απλότητα  της εικόνας  που προκαλεί συγκίνηση   και κατάνυξη παρά  το γεγονός ότι δεν τηρεί  τις γνωστές  βυζαντινές  φόρμες.

Η τεχνική αλλά  και τα χρώματα που χρησιμοποιούνται θυμίζουν έντονα  τις παραστάσεις  του καθολικού της Ιεράς Μονής  της Χρυσολεόντισσας. Εύκολα μπορεί  να παρασυρθεί κάποιος  και να συμπεράνει πως η εικόνα αυτή  θυμίζει τις φάτνες  της Δύσης. Οι επιρροές είναι εμφανείς. Ο χρωματισμός, το ύφος οι μορφές  είναι πλήρως εναρμονισμένες  με το γενικότερο αγροτικό  τοπίο  της περιοχής και  έχει ως αφόρμηση  την ενασχόληση  των κατοίκων με την κτηνοτροφία. 

 

 Στο ίδιο μήκος κύματος και η φορητή εικόνα της Γέννησης από το τέμπλο του ναού. Αρκετά πιο επιμελημένη και περίτεχνη με όμορφα χρώματα και έντονα χαρακτηριστικά προσώπων που θυμίζουν  την αντίστοιχη εικόνα της Ομορφοκκλησιάς.

 

3.      Στην    Ομορφοκκλησιά 

  Η βυζαντινή αυτή εικόνα αποπνέει μια απλότητα και ταπείνωση με τις μορφές της να αντανακλούν τον λαϊκό τρόπο απόδοσης και σύλληψης τους από τον αγιογράφο. Εντυπωσιάζουν οι μορφές και δεν ενοχλούν οι ασυμμετρίες και τα μεγέθη των εικονιζόμενων προσώπων. 

Αν κάτι όμως προκαλεί  μεγαλύτερη εντύπωση είναι η σκηνή του θηλασμού του Θείου Βρέφους από την Παναγία. Κάτι που δεν  συναντάμε σε ανάλογες εικόνες. Ίσως να αποτελεί και μια μοναδικότητα.

Η εικόνα διατηρεί όλες  τις εικονογραφικές ενότητες ανάλογων εικόνων. Συνυπάρχουν σε διαφορετικά μεγέθη οι μάγοι, οι βοσκοί, οι άγγελοι, οι δύο γυναίκες που πλένουν το βρέφος, ο Ιωσήφ και ο γέροντας με τον οποίο συνομιλεί.

Το αστέρι κυριαρχεί  στο κέντρο και ψηλά ενώ το σπήλαιο  περιγράφεται με απαλές  γραμμές. Η έλλειψη χώρου, μεγάλης διαθέσιμης επιφάνειας, έχουν οδηγήσει  τον αγιογράφο να συμπεριλάβει όλα  τα γεγονότα και τις μορφές και να μην υπολογίσει συμμετρίες και φόρμες. Σκοπός  τη εικόνας αναδεικνύεται πως είναι αυτός  της διδαχής των πιστών και μόνον αυτός. 

 

4.      Στην κρύπτη της «Φανερωμένης»

Ο ένας από τους δύο υπόγειους ναούς, στη αποκαλούμενη «κατακόμβη» της Φανερωμένης, είναι αφιερωμένος  στη Γέννηση  του Χριστού. Είναι ο μοναδικός ναός που είναι αφιερωμένος στη Γέννηση σε όλο το νησί και παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον η εικόνα που βρίσκεται στο τέμπλο με έντονες αναφορές και ομοιότητες με την ανάλογη φορητή εικόνα της Παχείας Ράχης. Με έντονες δυτικές επιρροές στον τρόπο απεικόνισης των προσώπων, του σπηλαίου, του  περιβάλλοντος χώρου, των αγγέλων, η εικόνα παρουσιάζει ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον και διαφέρει κατά πολύ των προηγούμενων που αναφέραμε. Σαφώς εικονογραφικά πιο πλούσια, με χρυσό φόντο και αρκετά νεότερη χρονολογικά.

Οι εικόνες  της Γέννησης  του Χριστού στην Αίγινα είναι ένας μικρός αγιογραφικός θησαυρός, πολύτιμος και αξιοπρόσεκτος τόσο για την τέχνη τους όσο και για τους συμβολισμούς και τα νοήματα της μεγάλης εορτής που μεταφέρουν σε όλους μας.