"Οι δύο Αίγινες"

Με αφορμή μια πανοραμική φωτογραφία από έκθεση στο Πνευματικό Κέντρο Κυψέλης, κάποιες παρατηρήσεις μου για την ταυτότητα της Αίγινας.

      Στο  Πνευματικό Κέντρο Κυψέλης  το καλοκαίρι του 2012  είχαμε  διοργανώσει έκθεση παλαιών φωτογραφιών  από  τοπία και περιοχές της Αίγινας. Η έκθεση  λειτούργησε Ιούλιο - Αύγουστο με μεγάλη προσέλευση  επισκεπτών και με  φωτογραφίες  που προσέφεραν  πολλοί ιδιώτες από  τα  οικογενειακά  τους άλμπουμ και  τα προσωπικά  τους  αρχεία. Σήμερα  πολλές από αυτές  τις φωτογραφίες έχουν γίνει γνωστές, έφυγαν από  τη λησμονιά  ενός σκονισμένου άλμπουμ και με τη βοήθεια  του διαδικτύου  έχουν γίνει ευρέως γνωστές. Κυρίως όμως  προσέφεραν ένα μέτρο σύγκρισης ανάμεσα  στην εικόνα της Αίγινας τότε  (δεκαετίες 1910 έως 1970) και τη σημερινή Αίγινα.
    Σπάνιες  φωτογραφίες - πραγματικά μικροί  θησαυροί  που αποτυπώνουν μοναδικά  όχι μόνο  την παλιά μορφή- εικόνα του νησιού, αλλά  την καθημερινότητα, τα παλιά  επαγγέλματα, τις συνήθειες, τις ασχολίες  των κατοίκων.
   Ιδιαίτερα  μια εικόνα  η οποία  είχε  τοποθετηθεί κεντρικά  στην έκθεση  τράβηξε το ενδιαφέρον  των επισκεπτών ειδικών και μη. Ανάμεσα  στους πρώτους  ήταν και ο φίλος κ. Παντελής Γιαννούλης ο οποίος άρχισε αμέσως  να μελετά την εικόνα και να κάνει  τις  σχετικές επισημάνσεις. Έτσι ξεκίνησε μια  συζήτηση  πολύ ουσιαστική  που σκοπό είχε  την εξαγωγή συμπερασμάτων και ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών.
   Χαιρόμαστε πολύ για τη  συνεισφορά  του με τις ειδικές  γνώσεις  του πάνω σε αυτά τα θέματα  γι' αυτό αναδημοσιεύουμε  από  το Aegina light το σημείωμά του.
Aegina Light:
" Συχνά, όταν βλέπω παλιές φωτογραφίες, βυθίζομαι σε λεπτομέρειες που ενώ αρχικά παραμένουν απαρατήρητες, αν τις προσέξει κανείς καλύτερα μπορούν να πουν μια πολύ διαφορετική ιστορία, να φτιάξουν μιαν άλλη αφήγηση από την αρχική.

Στο εντυπωσιακό πανοραμικό της παραλίας της Αίγινας των αρχών του 20ου αιώνα, το μάτι τραβάνε τα μεγάλα αρχοντικά με τα νεοκλασικά τους στολίδια. Το μυαλό πιάνει αμέσως δουλειά βάζοντας γρήγορα λέξεις στις εικόνες και ντύνοντάς τες με νοήματα.

Στην πρώτη ματιά, είναι εύκολο να πει κανείς: Αίγινα, μια πόλη νεοκλασική και αρχοντική.

Η αρχιτεκτονική της εποχής της φωτογραφίας δεν ήταν απλά θέμα αισθητικής αλλά πολύ περισσότερο ήταν θέμα κοινωνικής ταυτότητας. Η μορφή που είχε το κτίριο εξωτερικά δήλωνε πολλά για την ταυτότητα εκείνου που έμενε μέσα. Η πρόσοψη, ήταν διαμεσολάβηση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό.

    Αν κάνουμε τώρα ένα μεγαλύτερο ζουμ στα πιο σημαντικά κτίρια της αριστερής  πλευράς της παραλίας, εκείνο του Βογιατζή και το σημερινό της Alpha, είναι εύκολο να γοητευτούμε από το κοντράστ των λευκών νεοκλασικών στοιχείων πάνω στο σκούρο φόντο των τοίχων και να υποθέσουμε ότι το κτίριο της Alpha έχει μιμηθεί την παλέτα του Βογιατζή.

Αν ωστόσο προσέξουμε καλύτερα, θα δούμε ότι το κτίριο της Alpha ο σκούρος τοίχος δεν έχει ομοιόμορφο χρώμα, όπως στου Βογιατζή αλλά σε κάποια σημεία υπάρχουν μεγάλα στρογγυλά σημάδια που θα μπορούσε να ήταν μαυρόπετρες σε πούρινο τοίχο χωρίς σοβά.

Πραγματικά, με λίγο μεγαλύτερη προσοχή, διακρίνουμε ότι ο τοίχος είναι χτισμένος με ακανόνιστες πέτρες με τους αρμούς τους καλυμμένους με αρμοκάλυπτο, πράγμα που πρώτη φορά συναντώ σε κτίριο με νεοκλασικά στοιχεία.

Η απορία για το τί θα μπορούσε πραγματικά να είναι αυτά τα σκουρόχρωμα σημεία στον τοίχο, λύνεται αν κοιτάξουμε κτίρια της εποχής που διατηρούν το σοβά τους, όπου στο ίδιο σημείο σε σχέση με τα παράθυρα βλέπουμε φθορές.

Την εποχή που φτιάχτηκαν αυτά τα σπίτια, οι σκαλωσιές ήταν ξύλινες και μπήγονταν στους τοίχους για στήριξη. Σε αυτά τα σημεία, επειδή ο σοβάς έμπαινε αργότερα, με το χρόνο έχει ραγίσει.

Βλέπουμε λοιπόν ότι σε ένα τόσο αρχοντικό κτίριο όπως αυτό της Alpha, οι νεοκλασικές κορνίζες και ότι αυτές συμβολίζουν είναι τραβηγμένες πάνω σε τοίχο που διατηρεί τα στοιχεία της παραδοσιακής Αιγινήτικης αρχιτεκτονικής με χτίσιμο από πέτρα και αρμοκάλυπτο, αδιαφορώντας ακόμα και στο να κρύψει τα σημεία που οι σκαλωσιές έμπαιναν στον τοίχο. Η αρχιτεκτονική της κλασικής τελειότητας με αξία το ιδεατό, είναι απλά μια διακοσμητική επίστρωση σε ένα υπόστρωμα παραδοσιακό που έχει σαν αξία το πρακτικό.

Με αυτή την αφορμή, αν κάνουμε μια επιλογή κάποιων άλλων κτιρίων της παραλίας από την ίδια φωτογραφία και τα μοντάρουμε μαζί, βγαίνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα για την Αίγινα της εποχής, μια εικόνα που μας φέρνει πολύ πιο κοντά σε γκραβούρες της εποχής του Καποδίστρια.

Κτίρια χτισμένα με ασοβάτιστη πέτρα, σε λαϊκή αρχιτεκτονική. Είναι σε μεγάλο βαθμό τα ίδια σπίτια που βλέπουμε και τώρα στην παραλία, “εξευγενισμένα” πλέον στην προσπάθειά τους να δείξουν “νεοκλασικά”.

     Και αυτό μας λέει κάτι για την ταυτότητα της Αίγινας όχι μόνο του τότε αλλά και του σήμερα.

Τόσο η αρχιτεκτονική όσο και η κοινωνία συχνά υιοθετεί το μοντέρνο και τα νέα, αστικά ρεύματα εξωτερικά και επιφανειακά, ενώ παραμένει παραδοσιακή, αγροτική κάτω από την επιφάνεια.

Στο βαθμό που η οικονομική δραστηριότητα στο νησί κατά το 19ο αιώνα έφερε πλούτο και  επαφή με ξένες χώρες, η ανερχόμενη τάξη στην Αίγινα μιμήθηκε ξένα πρότυπα και άλλαξε συμπεριφορά. Ντύθηκε διαφορετικά, έμαθε να μιλάει διαφορετικά, διακόσμησε τα σπίτια της με διαφορετικό τρόπο. Έκανε ότι μπορούσε για να ξεχάσει τις ρίζες της, να δείξει “Ευρωπαϊκή” και “αρχοντική”. Αυτή η αλλαγή κάποτε βαθύτερη, κάποτε εντελώς επιφανειακή ήταν μια διαρκής διεργασία.

Το ίδιο και η αρχιτεκτονική της Αίγινας. Η παραλία όπως τη βλέπουμε σήμερα δεν είναι η ίδια με αυτή που έβλεπαν στις αρχές του 20ου αιώνα, ακόμα και αν τα κτίρια είναι τα ίδια.

Κατά τη γνώμη μου αυτός ο παραδοσιακός, αγροτικός-αλιευτικός χαρακτήρας, αυτή η κρυμμένη σύνδεση με πολύ παλιότερες εποχές και παραδόσεις είναι αρχιτεκτονικός πλούτος που άδικα υποβιβάστηκε και πρέπει να προστατευτεί και να αναδειχτεί.