Η εικόνα του Φώτη Κόντογλου παραπέμπει στην ευλογημένη συνήθεια και βίωμα των ανθρώπων να θυμούνται τους κεκοιμημένους αδελφούς τους. Μια πράξη πανάρχαιη που τη συναντάμε σε όλους τους αρχαίους λαούς και ιδιαίτερα στην Αρχαία Ελλάδα.
Η Εκκλησία έχει καθιερώσει το Σάββατο ως ημέρα αφιερωμένη στους κεκοιμημένους, στους νεκρούς αδελφούς μας. Ιδιαίτερα όμως υπάρχουν και τα δύο ψυχοσάββατα, το πρώτο πριν την Κυριακή της αποκριάς και το δεύτερο το σημερινό, πριν την Κυριακή της Πεντηκοστής.
Σάββατα μνήμης για τους αδελφούς μας, τιμής αλλά και αγάπης.
Οι ψυχές τους ζητούν τις προσευχές μας. Το ψυχοσάββατο είναι μια πράξη αγάπης προς αυτούς που αναπαύονται στον ουρανό. Μια πράξη σεβασμού που δείχνει ότι δεν τους ξεχάσαμε, ότι τους θυμόμαστε και διαρκώς τους έχουμε κοντά μας.
Δεν είναι μια συνήθεια ή ένα επαναλαμβανόμενο έθιμο. Είναι εκκλησιαστική πράξη, δηλωτική της βαθιάς πίστης στην Ανάσταση του Κυρίου και την επερχόμενη Ανάσταση των νεκρών.
Το σημερινό μνημόσυνο είναι για όλες τις ψυχές που έχουν φύγει. Σύμφωνα με την εκκλησιαστική τάξη και παράδοση αφιερώνεται σε όλες τις ψυχές από καταβολής κόσμου από τον Αδάμ έως σήμερα. Στις ψυχές ακόμα που χάθηκαν με σκληρό τρόπο και δεν αξιώθηκαν μνημόσυνων ή άλλων πράξεων.
Επίσης σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία αυτό το Σάββατο οι ψυχές επιστρέφουν στον κάτω κάτω αφού κατά την Πασχαλινή περίοδο κυκλοφορούσαν ελεύθερες.
Σύμφωνα με την παράδοση οι ψυχές πρέπει να επιστρέψουν χορτάτες κι όχι ξερές ή στεγνές. Ανταλλάσσουν κόλλυβα κι αν κάποια ψυχή την ξέχασαν οι συγγενείς της, τότε τις δίνουν οι υπόλοιπες ψυχές. Αυτό λέει η παράδοση, η λαϊκή δοξασία! Γι αυτό στο Ψυχοσάββατο αυτό τα κόλλυβα λέγονται "χρυσά". Μια πανάρχαιη αντίληψη που έρχεται να μας θυμίσει τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων με τις εορτές των ανθεστηρίων.
Άλλοι ονομάζουν επίσης αυτό το ψυχοσάββατο ως το ψυχοσάββατο του Ρουσαλιού προερχόμενο από τη Ρωμαϊκή εορτή των Ρουσαλίων ή Ροζαλίων.
Πέρα όμως από τις δοξασίες και τις κατά καιρούς αντιλήψεις αυτά τα δύο Σάββατα η Εκκλησία μας καλεί σε μια παγκόσμια ανάμνηση όλων των ψυχών που έζησαν πάνω στη γη.
Και όλοι αυτοί δεν είναι νεκροί είναι κεκοιμημένοι, περιμένοντας σε μια κατάσταση αναμονής την Θεία Κρίση και την Ανάσταση.
