« έλα σαν έχεις όρεξη μια βόλτα στην Κυψέλη, να δεις μεγάλη εργατιά μικρό να σκάβει αμπέλι».
Αυτή τη μαντινάδα θυμηθήκαμε σήμερα, που είχε εμπνευστεί παλαιότερα ένας Κρητικός στην καταγωγή συνάδελφος καθηγητής στο Γυμνάσιο της Κυψέλης όταν μελετούσαμε το θέμα «Άμπελος η Αιγιναία» στα πλαίσια εργασίας της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Σχολείου τα χρόνια 2005 -06. Και τη θυμηθήκαμε εξαιτίας της απόλυτα επιτυχημένης εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο Κυψέλης από τον Αγροτικό Σύλλογο Αίγινας σήμερα Κυριακή 15 Ιανουαρίου στις 11 το πρωί. Στην εκδήλωση μίλησε η χημικός- οινολόγος και βραβευμένη συγγραφέας κ. Μαρία Τζίτζη.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από εκείνη την εργασία μας, η οποία είχε τότε παρουσιαστεί σε ειδική εκδήλωση στο Γυμνάσιο της Κυψέλης, αλλά είχε πυροδοτήσει και την έμπνευση για τη συγγραφή και παρουσίαση του θεατρικού έργου: «Περσινά ξινά σταφύλια».
Γράφαμε λοιπόν τότε:
«Μέχρι και την δεκαετία του’ 50 η Αίγινα ήταν κατάφυτη από αμπελώνες. Σχεδόν κάθε οικογένεια είχε το αμπέλι της. Η παραγωγή σε σταφύλια και κρασί ήταν μεγάλη τόσο που κάλυπτε τις ανάγκες του νησιού και γίνονταν και εξαγωγές. Οι Αιγινήτες με τα καίκια μετέφεραν στον Πειραιά, στο Αγκίστρι, στον Πόρο, στη Λεσά, στην Ύδρα, στις Σπέτσες και αλλού τον εκλεκτό τους μούστο.
Όταν έγινε γνωστή η καλλιέργεια της φυστικιάς, ο ενθουσιασμός για την καινούργια καλλιέργεια και η υπόσχεση για μεγαλύτερο εισόδημα, ώθησαν πολλούς παραδοσιακούς Αιγινήτες αμπελουργούς να εγκαταλείψουν τα αμπέλια τους και να στραφούν στην καλλιέργεια της φιστικιάς. Έτσι λοιπόν χάλασαν τα εύφορα αμπέλια και στη θέση τους φύτρωσαν οι φιστικιές. Σιγά – σιγά η καλλιέργεια των αμπελιών περιορίστηκε.
Σήμερα στο νησί υπάρχουν ελάχιστα αμπέλια, στην Κυψέλη, στο Λεόντι, στους Αγίους, στο Μεσαγρό, στα μικρά χωριουδάκια γύρω από το Όρος, στο Λιβάδι και τη Χλόη. Έτσι χάθηκαν οριστικά κάποιες τοπικές ποικιλίες.
Την εποχή της μεγάλης παραγωγής στην Αίγινα ευδοκιμούσαν διάφορα είδη σταφυλιών. Όπως:
Α. Τα Σαββατιανά που ήταν άσπρα και τα έκαναν εξαγωγή.
Β. Οι ροϊδίτες που ήταν δύο ειδών, οι σκούροι, οι επιτραπέζιοι και οι άλλοι που έδιναν το ροζέ κρασί.
Γ. Τα φιλέρια που ήταν νόστιμα μαύρα σταφύλια επιτραπέζια όπως το ροζακί, ο σιδερίτης και τα αρωματικά μοσχάτα και αυγουλάτα.
Δ. Τα σιρίτια που γίνονταν κληματαριές, τα πρώιμα αποστολιάτικα και τα όψιμα σιφαγγιά.
Ε. Όπως και λίγη μα εκλεκτή σταφίδα για να φτιάχνουν οι Αιγινίτισσες νοικοκυρές, το γλυκό του κουταλιού και τη ξερή σταφίδα για το χειμώνα.
Το αμπέλι το «ευλογημένο» όπως το έλεγαν οι παλαιότεροι, σε κάθε στάδιο της καλλιέργειας του ξεσήκωνε τους ανθρώπους. Στα αμπέλια λοιπόν τότε που ήταν πολλά στην Αίγινα, δούλευαν πολλοί άνθρωποι. Από αμπέλι σε αμπέλι ακούγονταν γέλια, πειράγματα, τραγούδια, φωνές. Στο κολατσιό κάθονταν όλοι γύρω – γύρω, εκεί έπιναν κρασί, άρχιζε το τραγούδι, ο χορός που πολλές φορές κατέληγε σε γλέντι. Η κορυφαία στιγμή ήταν βέβαια, ο τρύγος
.
Σήμερα στην Αίγινα υπάρχουν λιγοστά αμπέλια. Πολλοί καινούργιοι κάτοικοι του νησιού φυτεύουν αμπέλια, και αρκετοί ντόπιοι κυρίως νέοι, δειλά – δειλά αρχίζουν να βάζουν μικρά βαρελάκια για οικιακή χρήση, μέσα στα οποία ψήνεται το κρασί της χρονιάς. Έστω και με αυτόν τον τρόπο συνεχίζεται μια παμπάλαιη παράδοση, από τότε που το αμπέλι πρωταγωνιστούσε στον ετήσιο αγροτικό κύκλο του νησιού. Οι νεότερες γενιές μαθαίνουν παραδόσεις, χρήσεις, ασχολίες, έθιμα, συνήθειες και τρόπους ζωής. Ρυθμούς ζωής ανθρώπινους, γεμάτους απλότητα και αρχοντιά.