Ο τίτλος του σημειώματος μας μπορεί να ξαφνιάζει τον αναγνώστη. Ένα μοναστήρι στον πολύπαθο και βασανισμένο λόφο της Παλιαχώρας; Κι όμως η εικονιζόμενη δίχωρη βασιλική είναι το καθολικό του παλαιού μοναστηριού της Αγίας Κυριακής που υπήρχε στην ανατολική πλευρά του λόφου σε τέτοιο σημείο που η ανατολική πλευρά του οικοδομήματος να είναι ενταγμένη στην αμυντική ζώνη της πόλης. Και όχι μόνο!
Η κόγχη του ιερού ήταν στραμμένη προς τα δεξιά ώστε ο ιερέας ακόμη και την ώρα της τέλεσης της Θ.Λειτουργίας να μπορεί να ελέγχει την πρόσβαση, τον ερχομό πειρατών ή άλλων επίδοξων κατακτητών.
Η Αγία Κυριακή είναι σήμερα από τα λίγα εκκλησάκια που έχουν συντηρηθεί εσωτερικά και εξωτερικά με σπουδαίες αγιογραφίες σε όλο τον εσωτερικό χώρο αλλά και με τα αντικρινά κτίρια που λειτουργούσαν ως κελιά. Είναι τόσο μεγάλη η αξία του ναού που η Αρχαιολογική υπηρεσία αρκετές φορές προέβη σε εργασίες συντήρησης. Μπροστά από το ναό υπάρχει καλντερίμι με πλατιά σκαλιά που ανεβαίνει προς το κάστρο.
Το δεξιό κλίτος του ναού είναι αφιερωμένο στην Αγία Κυριακή ενώ το αριστερό στη Ζωοδόχο Πηγή. Σημαντικές τοιχογραφίες συναντά ο επισκέπτης όπως της Δευτέρας παρουσίας,ο Ακάθιστος Ύμνος, η Άκρα Ταπείνωση, η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία και πολλών Αγίων και Προφητών. Οι τοιχογραφίες υπολογίζονται ότι είναι έργα του 17ου αιώνα. Από νομίσματα της εποχής της Φραγκοκρατίας που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών συντήρησης υπολογίζεται ότι το δεξιό κλίτος του ναού να είναι κτίσμα του 15ου αιώνα. Τέλος έξω από το ναό της Αγίας Κυριακής υπάρχει στέρνα για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού.
Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής υπήρξε Καθολικό ανδρικού μοναστηριού. Σε επιγραφές που υπάρχουν μνημονεύονται οι ηγούμενοι. Πριν την επανάσταση το μοναστήρι είχε πέσει σε μαρασμό και οι πρόκριτοι του νησιού ανέθεσαν την ευθύνη του στον ηγούμενο της Χρυσολεόντισσας. Το 1833 το μοναστήρι κλείνει με νόμο του Όθωνα εφόσον δεν είχε τον απαιτούμενο αριθμό μοναχών. Μόλις δύο. Την εποχή της διάλυσής του το μοναστήρι είχε 273 στρέμματα στην πόλη της Αίγινας, σε διάφορες περιοχές του νησιού και στο Αγκίστρι. Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους σώζονται πάνω από 80 έγγραφα σχετικά με το μοναστήρι της Αγίας Κυριακής. Τα κειμήλια της μονής και τα σκεύη πριν τη διάλυσή της καταγράφηκαν και τοποθετήθηκαν προσωρινά στην Επισκοπή.
Ο Άγιος Νεκτάριος ευλαβείτο ιδιαίτερα το μοναστηράκι της Αγίας Κυριακής και με ευλογία του διέμενε εκεί ως το θάνατό της μια μοναχή η Ακακία Ζουρντού περί τα μέσα του 20ου αιώνα.
Τα στοιχεία του σημειώματος μας προέρχονται από το βιβλίο του Σοφοκλή Δημητρακόπουλου "ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ", στο οποίο ο συγγραφέας αφιερώνει 7 σελίδες ( 403 -410) στο ναό της Αγίας Κυριακής και παραθέτει αποσπάσματα από σχετικά έγγραφα.
