Ένας σημαντικός ιστορικός χώρος.
Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της Παναγιάς. Δεν υπάρχει νησί, βουνοπλαγιά, χωριό ή πόλη που να μην διαθέτει τη δική του Παναγιά. Εκκλησιά, μοναστήρι ή ταπεινό ξωκλήσι όπου οι διαβάτες του Αυγούστου να μην καταθέτουν τον πόνο, το δάκρυ, το μόχθο, τον ανασασμό τους. Δεν υπάρχει σε όλη την απεραντοσύνη του αρχιπελάγους αλλά και σε όλη την ηπειρωτική επικράτεια, εικόνα στη χάρη Της, όπου οι πιστοί να μην ακουμπούν την ελπίδα και την προσδοκία τους. Πως θα μπορούσε αλήθεια να λείπει η Αίγινα από αυτό το πανορθόδοξο γιορτάσι με τις δεκάδες εκκλησιές που είναι αφιερωμένες στο όνομα της μεγάλης Μητέρας των ανθρώπων. Κι αν η Χρυσολέοντισσα, η Πολίτισσα του Μεσαγρού, η Κοίμηση στην Πέρδικα και ο Μητροπολιτικός ναός πανηγυρίζουν τον Δεκαπενταύγουστο, στις 23 του μήνα, στα εννιάμερα – όπως ο λαός μας τονίζει πολύ σωστά- πανηγυρίζει ο ναός της Φανερωμένης έξω από την πόλη, στο δρόμο που οδηγεί από το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο προς τον Ασώματο.
Ο ναός της Παναγιάς είναι υπόγειος και κρύβει τη δική του ιστορία, η οποία είναι άγνωστη ακόμα και σε πολλούς Αιγινήτες. Ο χώρος ανήκε στην οικογένεια Λογιωτατίδη και κληροδοτήθηκε στο Μοναστήρι της Χρυσολεόντισσας. Η εικόνα της Παναγίας σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκε στα 1830 από το μοναχό Παρθένιο Λογιωτατίδη. Σήμερα όλος ο χώρος, η εκκλησία και τα κτίσματα είναι μετόχι της Μονής της Χρυσολεόντισσας. Ο υπόγειος χώρος που από πολλούς ονομάζεται «κατακόμβη» έχει δύο θαλάμους. Ο ένας είναι αφιερωμένος στην Αιγινήτισσα Αγία Αθανασία και ο δεύτερος στην Παναγία. Εκεί υπάρχει η «Εύρεση» της εικόνας της Παναγίας, που αναπαριστά τη
Θεοτόκο ως «δεομένη» και η κατασκευή της χρονολογείται στον 17ο αιώνα. Η παράδοση αναφέρει πολλές εκδοχές για την εύρεση της εικόνας. Έτσι λοιπόν η εικόνα βρέθηκε επειδή ένα άλογο παραπάτησε και έπεσε σε έναν λάκκο που οδηγούσε στη σπηλιά όπου υπήρχε η εικόνα. Άλλη παράδοση αναφέρει ότι ένας μοναχός είδε στον ύπνο του την Παναγία που του υπέδειξε το μέρος που βρισκόταν η εικόνα, ενώ μια τρίτη έχει να κάνει με έναν γεωργό που οργώνοντας το χωράφι, είδε στο συγκεκριμένο σημείο να βγαίνει φως. Τέλος άλλη παράδοση αναφέρει πως η Παναγία έσβηνε το καντήλι της και φανερωνόταν στη γερόντισσα που υπηρετούσε επί χρόνια εκεί ως νεωκόρος να πάει να το ανάψει. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η Φανερωμένη παραμένει σήμερα ένα από τα πιο αγαπημένα προσκυνήματα της Αίγινας, όπου κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου συγκεντρώνει εκατοντάδες προσκυνητών.
Άγνωστη επίσης παραμένει και η πτυχή εκείνη της ιστορίας που συνδέει το χώρο της Φανερωμένης με τα νεότερα χρόνια της Ελληνικής Ιστορίας. Η διώροφη κατοικία που υπάρχει μέσα στο χώρο, σύμφωνα με την ιστορικό Γωγώ Κουλικούρδη, είναι από τις παλαιότερες της Αίγινας και χρησιμοποιείτο ως κατοικία του επισκόπου Αιγίνης Σαμουήλ. Επίσης στο χώρο αυτόν φιλοξενήθηκαν τα παιδιά που απελευθερώθηκαν από την Αλεξάνδρεια, μέχρι να τελειώσει το Ορφανοτροφείο.
Ως το 1828 ήταν αποθήκη εφοδίων, που έστελνε για τον αγώνα η Φιλελληνική επιτροπή. Στα 1829 με 1830 από τον ιερομόναχο Παρθένιο Παντελάκη Οικονόμου – Λογιωτατίδη ή σύμφωνα με άλλους ο Άνθιμος Γεωργάκη Οικονόμου Λογιωτατίδης οδηγούμενος από τη γυναίκα που έβλεπε στον ύπνο του σκάβοντας στο πατρογονικό του χωράφι ανακάλυψε μια υπόγεια διπλή εκκλησία και σε μία σπηλιά την εικόνα της Παναγίας που από τότε ονομάστηκε «Φανερωμένη». Ο χώρος με έξοδα του Παρθενίου καθαρίστηκε και άρχισε να λειτουργείται. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι ο Σπυρίδων Λογιωτατίδης μετά τη θαυματουργική εύρεση της εικόνας, άρχισε να κτίζει με δικά του έξοδα μια μεγαλύτερη εκκλησία πάνω από την υπόγεια. Όμως στις 28 Νοεμβρίου του 1848 ταξιδεύοντας προς Πειραιά πνίγηκε με το καΐκι που τον μετέφερε. Έτσι το έργο έμεινε μισοτελειωμένο και ο πατέρας του Γεωργάκης Λογιωτατίδης χάρισε το κτήμα με την εκκλησία στη Χρυσολεόντισσα. Μία άλλη εκδοχή θέλει να μην έχει ολοκληρωθεί το κτίσιμο της Εκκλησίας από το φόβο μην υποχωρήσει το έδαφος από το βάρος και έτσι καταστραφεί ο υπόγειος ναός.
Οι τοίχοι της μισοτελειωμένης εκκλησίας σήμερα ορθώνονται ερημικοί και περιμένουν την ώρα που κάποιος θα ενδιαφερθεί για την αποκατάσταση του χώρου.