"Άι Νικόλα Θαυματουργέ, Χριστέ μου, σώσε με από τους κουρσαίους 2 Αυγούστου 1572"
Μια σπαραχτική επιγραφή στον τοίχο του Αγίου Νικολάου κραυγάζει μέσα στους αιώνες και διαλαλεί το μεγάλο δράμα των κατοίκων του λόφου της Παλαιάς Χώρας και τον κατατρεγμό τους από τους "κουρσαίους"
Ένας κόμπος στέκεται στο λαιμό σου όταν συναισθανθείς τον πόνο και τα βάσανα τόσων προγόνων που κατέφυγαν στο λόφο αυτόν και έκτισαν την πολιτεία τους για να προστατευτούν από τους κουρσάρους πειρατές και τόσους άλλους κατακτητές. Εντυπωσιάζει το γλωσσικό ιδίωμα αλλά και η αμεσότητα της γραφής. Ήταν 2 Αυγούστου του 1572 και ο ναός του Άι Νικόλα όπως και κάθε ναός γίνεται καταφύγιο για τους άμοιρους κατοίκους.
Οι Παλαιοχωρίτες έθεσαν προστάτες τους τον Άι Δημήτρη τον Άι Γιώργη , τον Αρχάγγελο τους Αγγέλους, τον Άι Μηνά όλους αυτούς τους στρατιωτικούς Αγίους και Αγγέλους τους έθεσαν προστάτες και ακοίμητους φρουρούς της πολιτείας τους. Αλλά έρχονται να ικετεύσουν και τον Άη Νικόλα, τον άγιο των θαλασσινών να μην επιτρέψει στους "κουρσαίους" να πατήσουν στο νησί τους.
Στη χάρη του Άι Νικόλα κτίζουν τρεις εκκλησίες. Η πρώτη βρίσκεται στο μονοπάτι που οδηγεί στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο. Βρίσκεται νότια του λόφου και σχετικά χαμηλά ανάμεσα στις εκκλησίες των Αγίων Αναργύρων και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ο ναός έχει ένα εγκάρσιο κλίτος με την είσοδό του στη δυτική πλευρά κοντά στη γωνία, όπως μας δείχνει η τελευταία φωτογραφία. Ο ναός διαθέτει πολλές και αξιόλογες αγιογραφίες όπως της Σταύρωσης, της Δευτέρας Παρουσίας, και του Αγίου Νικολάου ένθρονου. Πολλές από αυτές είναι δυστυχώς επιζωγραφισμένες, παρά το γεγονός ότι συντηρήθηκαν το 1967 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Η εκκλησία αυτή θεωρείται από τις παλαιότερες της Παλαιάς Χώρας και η ανοικοδόμησή της τοποθετείται στον 14 - 15ο αιώνα.
Ο Άγιος Νικόλαος που εικονίζεται στην πρώτη φωτογραφία βρίσκεται ακριβώς πίσω από την Επισκοπή και εφάπτεται στο μονοπάτι που οδηγεί προς το Κάστρο. Είναι από τους νεότερους ναούς του λόφου και η ανοικοδόμησή του τοποθετείται χρονικά στο18ο αιώνα, τελευταίο αιώνα κατοίκησης της Παλαιάς Χώρας.
Ο εξωτερικός διάκοσμος του ναού παρουσιάζει μοναδικό ενδιαφέρον με ανάγλυφους ρόδακες, σταυρό και πτηνά να στολίζουν την είσοδο. Ο ναός είναι από τους μικρότερους και αρκετά άγνωστος στους πολλούς περιπατητές που αρκούνται στη θέαση μόνο της Επισκοπής στο σημείο αυτό.
Ο τρίτος ναός είναι του Αγίου Νικολάου της οικογένειας Μάυρικα που βρίσκεται αποκομμένος από το λόφο στον κάμπο και ξεχωρίζει για τον όγκο, την καλαισθησία του καθώς και για τα πολλά αφιερώματα - χαράγματα που διαθέτει στο εξωτερικό του.
