Η λαϊκή σοφία έχει αποτυπωθεί στις παροιμίες, στις συνήθειες και στα
έθιμα της χώρας μας και για το μήνα Νοέμβριο που είναι κατεξοχήν
πλούσιος σε γιορτές αλλά και εργασίες είτε αγροτικές είτε προετοιμασίας
στα σπίτια για το χειμώνα. Είναι ο μήνας όμως που μας προετοιμάζει για τα καλά για το χειμώνα. Οι βροχές περισσότερες, οι νοτιάδες ενισχύονται το κρύο αντριεύει από του Αγίου Αντρέα επομένως αλλάζουν και οι συνήθειες των ανθρώπων.
Από το εξαιρετικό βιβλίο "Τα λέμε και στην Αίγινα" της κ. Λίνας Πετρίτου Μπόγρη αντιγράφουμε σχετικά:
Νοέμβριος, ο
ενδέκατος μήνας του χρόνου, έχει 30
ημέρες και τρίτος μήνας του φθινοπώρου. Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο είχε την ένατη θέση,
και έτσι πήρε το όνομα του (από το λατινικό novem= εννέα), που το διατήρησε και
στο νέο ημερολόγιο, το Γρηγοριανό.
Ένα απ’ τα σημάδια τ’ ουρανού, που ο λαός μας παρατηρούσε
και ανάλογα προγραμμάτιζε τις δουλειές του, είναι η ανατολή και η δύση της Πούλιας (ο αστερισμός της Πλειάδας), ιδιαίτερα το μήνα Νοέμβριο.
-Στις δεκαεφτά, στις δεκαοχτώ (Νοέμβρη)
η Πούλια πέφτει στο
γιαλό και το λαλεί και λέει:
μήτε στάνη στα βουνά,
μήτε γεωργός στους κάμπους.
-Η Πούλια βασιλεύει,
ο καλός ο ζευγολάτης αποσπέρνει.
-Η Πούλια
βασιλεύοντας το μήνυμα της στέλνει:
ούτε τσοπάνης στα βουνά, ούτε ζευγάς στους
κάμπους.
-Η Πούλια βασιλεύει
και πίσω παραγγέλνει:
μήτε κοπάδι στο
βουνό, μήτε καράβι στο γιαλό.
«Ουράνιο ρολόι» για γεωργούς και
κτηνοτρόφους κατά τη διάρκεια της νύχτας, η Πούλια, ανάλογα με τη θέση της. Η
ανατολή της (είναι ορατή μια ώρα πριν την ανατολή του ήλιου), προς το τέλος του
Μάη, ιδιαίτερα στις 21, γιορτή του Αγ. Κων/νου και της Αγ. Ελένης,
σηματοδοτούσε την αρχή του καλοκαιριού και την έναρξη του θερισμού, και η δύση
της, (ορατή μια ώρα επίσης πριν την ανατολή του ήλιου), στις 14 Νοέμβρη (περίπου), γιορτή του Αγ. Φιλίππου, την αρχή
του χειμώνα.
Έτσι το Νοέμβρη, οι βοσκοί αφήνουν τα βουνά, κατεβαίνουν στα
χειμαδιά και οι γεωργοί τελειώνουν όσες δουλειές έχουν καθυστερήσει. Και πρέπει να βιαστούν γιατί:
-Νοέμβρη νόγα κι έσπερνε,
ξερά, χλωρά, πελέκα.
Αρκετοί όμως είναι εκείνοι που δεν συμβουλεύουν για τη σπορά
αυτόν το μήνα:
-Όποιος σπέρνει το
Νοέμβρη, ούτε σπόρο δεν θα εύρει.
Αλλά προσφέρεται για
τον πολλαπλασιασμό των φυτών:
-Το Νοέμβρη και
Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες.
Το λιομάζεμα, από τις
πρώτες δουλειές των γεωργών, που αν δεν έχει ακόμα ξεκινήσει, πρέπει να
αρχίσει, για να προλάβουν τις αλλαγές
του καιρού.
-Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
Στην πρωτομηνιά του Νοέμβρη γιορτάζουμε τους θαυματουργούς
γιατρούς της εκκλησίας μας Κοσμά και Δαμιανό, που γιάτρευαν χωρίς χρήματα τον
κόσμο, γι’ αυτό και ο λαός μας τους ονόμασε μ’ ένα όνομα, Άγιοι Ανάργυροι («ανάργυροι»… χωρίς αργύρια). Στα ξόρκια,
για τη θεραπεία ασθενειών ή για το ξεμάτιασμα,
όσο και σιγά να λέγονται τα λόγια από τους ειδικούς, μέσα από το μουρμουρητό ξεχωρίζεις πολύ συχνά την
επίκληση των Αγίων Αναργύρων:
«Άγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί… … δώστε
σεις τη γιατρειά σας…».
Οι Άγιοι Ταξιάρχες,
στις 8 του μήνα, και την άλλη μέρα, στις 9, ο δικός μας θαυματουργός Άγιος, ο Άγιος Νεκτάριος.
Ο καιρός γίνεται ψυχρότερος, και στις 11 του μήνα, γιορτή
του Αγίου Μηνά, ο λαός μας, δίνει
ανθρώπινη λαλιά στο χιόνι, που μας παραγγέλλει:
-Ο Άι Μηνάς μου μήνυσε και του Άι Φιλίππου
φτάνω.
Στη λαϊκή μας παράδοση, ο Άγιος Φίλιππος (14 του μήνα) ήταν ένας φτωχός γεωργός, ζευγολάτης.
Δούλευε σκληρά εκείνη τη μέρα για να προλάβει τον καλό καιρό αντί να κάνει τη
«μικρή Αποκριά», (άρχιζε το σαρανταήμερο της νηστείας των Χριστουγέννων). Σαν
γύρισε το σούρουπο στο σπίτι, η γυναίκα
του στεναχωρημένη του μίλησε για τους φτωχούς χωριανούς που δεν είχαν τίποτα
για ν’ αποκρέψουν μέρα που ήτανε και θα κοιμόντουσαν σίγουρα νηστικοί. Εκείνος
δεν δίστασε, σηκώθηκε, έσφαξε το βόδι του και το μοίρασε στους φτωχούς για ν’
αποκρέψουν. Την άλλη μέρα… το βρήκε
ζωντανό μέσα στο στάβλο! Ο Θεός τον είχε ανταμείψει!
Έτσι απλά και τούτη η ιστορία, χώρεσε σε μια μικρή παροιμία:
-Ο φτωχός ο Φίλιππας,
όλη μέρα δούλευε και το βράδυ απόκρεψε.
Στα Εισόδια της
Θεοτόκου (21 του μήνα) που ο λαός μας λέει την Παναγιά μας και Μεσοσπορίτισσα, γίνονται…μετεωρολογικές
παρατηρήσεις:
-Ότι καιρό κάνει αυτή τη μέρα τον ίδιο θα
κάνει και τις επόμενες σαράντα μέρες!
Στις 25 του μήνα, γιορτή της Αγίας Αικατερίνης. Την εικόνα της, στόλιζαν οι ανύπαντρες κοπέλες, «για
να ’χουν την τύχη την καλή, αφού και κείνη είχε δει στ’ όνειρό της το Χριστό
που της φόρεσε δαχτυλίδι και το πρωί στον ξύπνιο της το ’χε… φορεμένο!»
Στις 26, του Αγίου
Στυλιανού, του Άγιου που στυλώνει και
προστατεύει τα παιδιά, καμιά μάνα ή γιαγιά (απ’ τις παλιές) δεν έπιανε βελόνι ή
σκούπα, ακόμα και αμαγείρευτο έμενε το σπίτι, είχε δεν είχε τάμα στον Άγιο!
Το κρύο δυναμώνει και ο τελευταίος Άγιος, ο Άγιος Ανδρέας, κλείνει το μήνα:
-Του Άγιου Αντρέα, το κρύο αντριεύει.
Και η συμβουλή των γεωργών, αφού οι δουλειές τέλειωσαν:
-Ο Νοέμβρης έκλεισε;
Τα ζευγάρια είναι στο στάβλο.
Το φθινόπωρο τελειώνει με το Νοέμβρη, τα σημάδια της
λαμπερής Πούλιας χάνονται με τη δύση της
στον ουρανό και μένουν τα λόγια του παππού του γεροντάκου για όλα τούτα:
«Ανήμερα του Άι Φιλίππου, κορικάτσι μου, η Πούλια κατεβαίνει τσαι φιλεί
τη γης, τσαι λάμπει όλος ο τόπος όπου κατεβαίνει, τσαι επειδή το φως είναι
μπόλικα μοιρασμένο ολούθε, δεν είναι καλό να βγαίνουνε όξω οι ανθρώποι. Λένε
ότι βγαίνουνε οι ανεράιδες στα τρίστρατα τσαι στήνουνε το χορό…»