Εβδομάδα του Μεγάλου Κανόνα και του Ακαθίστου Ύμνου

 

 

   Την  Τετάρτη  το απόγευμα  της πέμπτης εβδομάδος των νηστειών, ψάλλουμε την ακολουθία του Μεγάλου και Κατανυκτικού Κανόνα. Το επίθετο Μέγας, εκτός από το νόημα του περιεχομένου, μπορεί να δικαιολογήσει και η έκταση του κανόνος. Γιατί, ενώ όλοι οι άλλοι κανόνες μόλις περνάνε  τα τριάντα τροπάρια, ο  Μέγας Κανών, που διαβάζεται την Τετάρτη της Ε΄ εβδομάδος, μετά τον Εσπερινό, φτάνει τα διακόσια  ογδόντα τροπάρια. Διαβάζεται τμηματικά στα μεγάλα απόδειπνα της πρώτης εβδομάδας της Μ. Τεσσαρακοστής και ολόκληρος το βράδυ της Τετάρτης της Ε΄ εβδομάδας.

   

Ποιητής  του Μεγάλου Κανόνα είναι ο Άγιος Ανδρέας, ο Ιεροσολυμίτης Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, που εορτάζεται από την Εκκλησία  μας στις 4 Ιουνίου.  Ο  Άγιος  Ανδρέας  εμπνέεται από την Αγία Γραφή. Δεν αφήνει σχεδόν ούτε μια ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης, από τον Αδάμ και την Εύα, μέχρι τους Αποστόλους στην Καινή Διαθήκη, που να μην συγκρίνει με τη ζωή της ψυχής του. Θα έπρεπε ο κάθε χριστιανός να έχει στο σπίτι του  το βιβλίο του Μεγάλου Κανόνα και να διαβάζει λίγες στροφές πότε – πότε, ιδίως τώρα τη Μεγάλη Σαρακοστή και να  επαναλαμβάνει εκείνο  το ωραιότατο κοντάκιο του:  «ψυχή μου, ψυχή μου ανάστα, τι καθεύδεις;…».

Β΄  Ο  Ακάθιστος ύμνος.

    Μετά  τον Μεγάλο Κανόνα, η Εκκλησία  μας προτρέπει την Παρασκευή  το βράδυ της ίδιας εβδομάδας να χαρούμε- να πανηγυρίσουμε – ψάλλοντας θριαμβευτικά  «Τη  Υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια». Ο Ακάθιστος ύμνος – ο ωραιότερος ίσως ύμνος της Εκκλησίας  και περισσότερο αγαπητός  στο λαό – πρωτοακούστηκε στο Βυζάντιο  στην Εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών μετά  την ηρωική  απόκρουση  των Αβάρων που είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη. Η ιστορία  αναφέρει τα εξής:

   Το  626 μ.Χ. οι  Άβαροι συνεργαζόμενοι με  τους Πέρσες  ήρθαν με πολυάριθμο στρατό και στόλο και πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη από στεριά και θάλασσα. Γέμισε και η στεριά από το στρατό τους, πεζούς και έφιππους και από πολιορκητικές μηχανές. Μπροστά σε τόσους και τόσο βαριά οπλισμένους εχθρούς, πόσο θα βαστούσαν  οι γενναιότατοι, αλλά  ελάχιστοι χριστιανοί που αντιστέκονταν από μέσα;  Όταν μάλιστα ο αυτοκράτορας Ηράκλειος βρισκόταν με  ολόκληρο το στρατό του στα βάθη της Μικράς Ασίας για να αντιμετωπίσει  τους Πέρσες. Όλος  ο λαός της Βασιλεύουσας ανέβηκε στα τείχη για να υπερασπιστεί την πόλη του. Δεν είχαν πουθενά  αλλού πιά να στηρίξουν τις ελπίδες τους οι χριστιανοί, παρά μόνο στην Παναγία Θεοτόκο, που είναι «της Εκκλησίας ο ασάλευτος πύργος και της  βασιλείας το απόρθητον τείχος». Η προσευχή των χριστιανών εισακούεται. Ένας φοβερός ανεμοστρόβιλος, που ξαφνικά σηκώθηκε, άρχισε να αναποδογυρίζει, να συντρίβει και να βυθίζει τα πλοία των βαρβάρων. Και η θάλασσα – σαν για να δώσει θάρρος στους χριστιανούς – έβγαζε τα πνιγμένα σώματα των πολιορκητών μπροστά στην Εκκλησία της Θεοτόκου, στις Βλαχέρνες.  Σάλος μεγάλος με φόβο  και τρόμο, μέσα στις παρατάξεις του  εχθρού. Θάρρος πολύ στον ευσεβή λαό της Πόλης, που βγήκε έξω από τα τείχη και άρχισε να καταδιώκει τους τρομοκρατημένους εχθρούς.

   Η πόλη είχε σωθεί. Το βράδυ, όλος ο λαός μαζεύτηκε στο ναό τςη Θεοτόκου, για να αποδώσει στην υπερμάχο στρατηγό με ψαλμούς και ύμνους τα νικητήρια και τα ευχαριστήρια. Τότε πρωτοψάλανε και τον ύμνο, που ψάλλουμε  μέχρι σήμερα στους Χαιρετισμούς. Εκείνη τη βραδιά  όλος ο λαός έψαλλες όρθιος αυτόν τον ύμνο σε ένδειξη μεγάλης  ευγνωμοσύνης προς την Παναγία. Γι’ αυτό ο ύμνος αυτός ονομάστηκε Ακάθιστος.

   Ο  Ακάθιστος ύμνος είναι ένα κοντάκιο [είδος μεγάλου εκκλησιαστικού ύμνου]  που αποτελείται από το προοίμιο [εισαγωγή] και 24 οίκους [σειρά  τροπαρίων στα οποία περιγράφεται ένα γεγονός]. Ψάλλεται τμηματικά  κάθε Παρασκευή βράδυ τις 4 πρώτες εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής  και ολόκληρος το βράδυ της Παρασκευής της 5^ης  εβδομάδας. Μπορεί  να χωριστεί σε δύο  μέρη. Στο πρώτο το ιστορικό, εξιστορούνται τα γεγονότα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η συνάντηση της Παναγίας με την Ελισσάβετ, η γέννηση του Χριστού, η προσκύνηση των Μάγων και των Ποιμένων, η φυγή στην Αίγυπτο και η Υπαπαντή. Στο δεύτερο μέρος, το Θεολογικό και δογματικό, αναφέρεται η σημασία της ενανθρώπησης του Χριστού, για να σώσει τους ανθρώπους, να τους λυτρώσει και να τους οδηγήσει στη Θέωση.

   Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τον συγγραφέα  του Ακάθιστου ύμνου. Από πολλούς επιστήμονες αποδίδεται στον Ρωμανό τον Μελωδό.