Κείμενο του κ. Γ.
Λελάκη
Του ανταποκριτή μας κ.
Παπαλεονάρδου Δημοσθένη
Η μεγάλη και πανέμορφη
σημερινή παραλιακή πόλη της Γαλλίας, Μασσαλία (Marseille εξ ου και λαϊκά
Μαρσίλλια), στις εκβολές του ποταμού Ροδανού, δεν είναι παρά ένα κτίσμα των
αρχαίων Φωκαέων, Ελλήνων της Ιωνίας Μ. Ασίας, οι οποίοι την οίκησαν περί το 630
π.Χ. - αυτό την καθιστά μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Δυτ. Ευρώπης. Τότε
άνοιξε η «γραμμή». Και μετά ενισχύθηκε με ένα νέο «κύμα» Φωκαέων περί το 540
π.Χ. όταν η Φώκαια πέφτει στα χέρια των Περσών - 5 μόλις χρόνια πριν από την
Μάχη της Αλαλίας. Η πατρίδα τους κατακτάται από τον στρατηγό του Κύρου,
Άρπαγο.
Οι Φωκαείς δεν ανέχονται να είναι υπό βαρβάρων και «θέλοντας να αποφύγουν την
τυραννία του Μεγάλου Βασιλιά, εγκατέλειψαν την Ασία κι εγκαταστάθηκαν στην
Μασσαλία»[1]. Όσοι Φωκαείς μπόρεσαν, επιβιβάσθησαν σε πλοία, με επί κεφαλής τον
Κροαντιάδη. Το κύμα εξόδου των κατακτημένων βαίνει προς τα δυτικώτερα. Και
στέλνει τους Φωκαείς να κατοικήσουν ήδη υπάρχουσες πόλεις, ενώ πολλές άλλες τις
δημιουργούν. Έτσι έφθασαν και στις εκβολές του Ροδανού και ίδρυσαν την
Μασσαλία. Και δεν θα πρέπει να ήταν μια μικρή μοίρα Φωκαέων, αφού «οι Φωκαείς,
καθ' ον χρόνον απώκιζαν την Μασσαλίαν, ναυμαχήσαντες προς τους Καρχηδονίους,
τους ενίκησαν» (Θουκ. Α,13)!
Κι έτσι αρχίζει η Ιστορία μιας των σημαντικότερων πόλεων-πύλεων της Ευρώπης.
Ήδη η ελληνική διείσδυση στην μεγάλη χερσόνησο της Δυτ. Μεσογείου έχει αποδειχθεί και με ευρήματα, που χρονολογούνται στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 6ου αι. π.Χ.: Κεραμικά ελληνικής (κορινθιακής και κυρίως ιωνικής) κατασκευής, που έχουν ευρεθεί στην Ιβηρία (οικισμός Αγ. Μαρτίνου), αποδεικνύουν τον ισχυρισμό.
Στον κόλπο αυτόν είχαν
προσορμισθεί και οι Φοίνικες, και τον είχαν χρησιμοποιήσει ως ναύσταθμό τους.
Απεδείχθη με επιγραφές, που ήλθαν στο φως το 1844, κατά την εκσκαφή θεμελίων
του καθεδρικού ναού και και με άτεχνες ανάγλυφες παραστάσεις φοινικικών θεοτήτων
- Αστάρτης, Βάαλ - επί πώρινων λίθων, που βρέθηκαν το 1864.
Οι Φωκαείς όμως ήσαν
αυτοί που έκτισαν «την ωραία πόλη, επί πετρώδους εδάφους», όταν είχαν κάμει
αποικίες σε πολλά σημεία της Κορσικής, της Σικελίας, της Λυγουρίας, κ.α. Την
πόλη περιέβαλαν με ισχυρό τείχος («Τείχη του Κλινία»), και ο θαυμάσιος προς Ν.
λιμήν της είχε στους πρόποδές του ορθοπάγο[2]. Το λιμάνι της αρχαίας Μασσαλίας
ελέγετο Λακυδών - ως γνωστόν στην αρχαιότητα ο λιμένας μιας πόλεως είχε ίδιον
όνομα, διάφορο της πόλεως, την οποία εξυπηρετούσε (νυν Port Vieux - λαϊκά στην
ναυτική Πόρτο Βέκκιο) και εξέδωσε μοναδικό στον κόσμο νομισματόσημο! Σήμερα,
όμως το κέρας του αρχαίου ελληνικού λιμένος που σώζεται, καλείται απ' όλους
«Αρχαίο Λιμάνι».
Στην ακρόπολη της
αρχαίας Μασσαλίας έκειτο ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνος - που λατρευόταν κοινώς
απ' όλους τους Ίωνες - και Εφέσιον, δηλ.ναός υπέρ της Εφεσίας Αρτέμιδος, μια
ηλιακή έκφανση της θεάς. Στην Μασσαλία τιμούσαν την Αρτέμιδα τον Ήλιο με μια
θηλυκή θεότητα![3] Παραδοσιακώς, κάθε που οι Φωκαείς έφευγαν από την πατρίδα
τους, έπαιρναν μαζί τους κάποιον από το Εφέσιόν τους, ως παραστάτη του πλου
τους. Στο συγκεκριμένο πρώτο ταξείδι προς Μασσαλία, παραστάτης ήταν η
Αριστάρχη, επιταγμένη από τις πλέον διακεκριμένες γυναίκες της Εφέσου, την
οποία είχε υποδείξει στο ενύπνιον η ίδια η θεά Άρτεμις. Μαζί της πήρε και
αφιερωμένα αγάλματα. Έτσι όταν έφθασαν οι Φωκαείς και ίδρυσαν την Μασσαλία και
το Εφέσιόν της, την Αριστάρχη ετίμησαν ως πρωθιέρεια. Έκτοτε, όσες αποικίες
έκανε η Μασσαλία, σε όλες λατρεύθηκε η Άρτεμις ως πατρώνα θεά.
Εκτός του Απόλλωνος
και της Αρτέμιδος, στην αρχαία Μασσαλία λατρεύονταν ο Ζευς, η Αθηνά, η Κυβέλη,
η Λευκοθέα και αργότερα η Ίσις.
Σ' αυτήν την πόλη
λειτούργησε και μεγαλούργησε η περίφημη αρχαία ελληνική Ιατρική Σχολή
Μασσαλίας, που διέδωσε την Ιατρική Επιστήμη στην Δύση. Άλλωστε στην αρχαία
Μασσαλία λειτουργούσε σπουδαίο Ασκληπιείο, ένα από τα 400 που αναφέρονται στον
αρχαίο ελληνικό κόσμο. Για χρόνια πολλά, το Ασκληπιείο και η Ιατρική Σχολή
Μασσαλίας συνέλεγε ιαματικά βότανα απ' όλη την Μεσόγειο. Οι καρποί της σύριγγος
της κασσίας λ.χ. συλλέγονταν λίγο προ της τελείας ωριμάνσεώς τους και
αποστέλλονταν, κατά το δυνατόν νωποί, από την Αίγυπτο, στην Ευρώπη (σε Λονδίνο
και Μασσαλία), για ιατρική χρήση.